Σε έναν αγώνα δρόμου με αντίπαλο τον χρόνο αλλά και τους… θεσμούς αναμένεται να επιδοθεί η νέα κυβέρνηση που θα προκύψει από τις εκλογές της 20ής Σεπτεμβρίου, καθώς οι δεσμεύσεις που απορρέουν από το νέο τρίτο Μνημόνιο είναι ξεκάθαρες και δεν χωρούν περιθώρια για πολλούς και διαφορετικούς χειρισμούς.
Αν και στα προγράμματά τους τα κόμματα που διεκδικούν την πρώτη θέση, ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ, δεν ανοίγουν τα χαρτιά τους για το νέο ασφαλιστικό, το μνημόνιο που και τα δύο κόμματα ψήφισαν στη Βουλή προβλέπει ξεκάθαρα μειώσεις συντάξεων.
Αυτό ήταν και το πρώτο που διαπίστωσαν τα μέλη της επιτροπής που έχει συσταθεί για το ασφαλιστικό, καθώς η μόνη σταθερή βάση πάνω στην οποία μπορούν να στηριχθούν τα 12 μέλη της, ειδικά μετά την παραίτηση της κυβέρνησης και την κήρυξη των εκλογών, είναι η δέσμευση της χώρας για περικοπές της συνταξιοδοτικής δαπάνης κατά 3,5 δισ. ευρώ έως το 2018.
Μάλιστα, η μεγαλύτερη προσαρμογή θα πρέπει να γίνει εντός του 2016 (1,3% του ΑΕΠ). Σε αυτό το ποσό πρέπει να προστεθούν και τα περίπου 3-4 δισ. ευρώ που εκτιμάται ότι αφορούν στην εξεύρεση ισοδύναμων μέτρων, προκειμένου να εφαρμοστεί η απόφαση του ΣτΕ που έκρινε αντισυνταγματικές τις περικοπές σε συντάξεις, τα προηγούμενα χρόνια.
Και όλα αυτά, υπό τον φόβο ότι μπορεί και οι νέες αποφάσεις για περικοπές να κηρυχθούν από κάποιο δικαστήριο στο μέλλον αντισυνταγματικές, καθώς όλες οι προτάσεις που κατατίθενται στο τραπέζι του διαλόγου για τη νέα δομή του ασφαλιστικού συστήματος της χώρας αφορούν σε περιορισμό των ήδη καταβαλλόμενων συντάξεων.
Είναι χαρακτηριστική η πρόταση του πρώην υπουργού Εργασίας Γιώργου Κατρούγκαλου, η οποία αν και θεωρήθηκε γενικόλογη, με πολλά θολά σημεία, προβλέπει την καθιέρωση εθνικής σύνταξης και συστήματος νοητής κεφαλαιοποίησης (σύστημα που κάθε ασφαλισμένος έχει έναν ατομικό ασφαλιστικό λογαριασμό. Εκεί καταγράφονται όλες οι εισφορές του, που στη συνέχεια τοκίζονται ώστε τελικά να σχηματίσουν το ασφαλιστικό κεφάλαιό του) για τους νέους συνταξιούχους, καθώς και ένα διπλό σύστημα με εθνική και αναλογική σύνταξη για τους ήδη συνταξιούχους.
Η πρόταση χαρακτηρίστηκε ακόμη και από κάποια μέλη της επιτροπής ως υπερβολικά φιλελεύθερη. Αλλά και άλλες προτάσεις που συζητήθηκαν στο πλαίσιο της λειτουργίας της επιτροπής Σοφών, οδηγούν σε μειώσεις συντάξεις, τόσο των νέων όσο και των παλαιών συνταξιούχων.
Για παράδειγμα, στο τραπέζι του διαλόγου έπεσε πρόταση για εφαρμογή ενός νέου μοντέλου κατά τα πρότυπα του σουηδικού, με τον διαχωρισμό των ασφαλισμένων σε πριν και μετά το 1992.
Πρόκειται για κατεξοχήν μοντέλο που χρησιμοποιεί τη νοητή κεφαλαιοποίηση την οποία εισαγάγει και η πρόταση Κατρούγκαλου, όμως φέρει έντονα και πλήρως κεφαλαιοποιητικά στοιχεία. Οι ειδικοί χαρακτηρίζουν το σουηδικό μοντέλο αναλογιστικά δίκαιο, καθώς ενώ δεν προβλέπει υποχρεωτική ηλικία συνταξιοδότησης, ξεκαθαρίζει ότι η πρόωρη συνταξιοδότηση του ασφαλισμένου θα πλήξει μόνο τον ίδιο και όχι και τους υπόλοιπους. Για αυτούς δε, που δεν έχουν τη δυνατότητα μέσω της ανταποδοτικής τους σύνταξης να φθάσουν σε ένα αξιοπρεπές εισόδημα, υπάρχει το κρατικό δίχτυ ασφαλείας.
Μέσα στην επιτροπή υπάρχουν βέβαια και οι φωνές που σημειώνουν ότι ο νόμος 3863/10 (νόμος Λοβέρδου – Κουτρουμάνη), μέσω κάποιων σημαντικών παρεμβάσεων, θα κάνει το νέο σύστημα να τρέξει με πιο γρήγορο βηματισμό και με διαφορετικούς συντελεστές, που θα οδηγούν σε μικρότερες ανταποδοτικές συντάξεις.
Μια ακόμη αλήθεια που δεν λένε τα προγράμματα των κομμάτων, σε αυτή την προεκλογική περίοδο, είναι ότι οι συντάξεις θα μειωθούν κι άλλο εντός του τρέχοντος έτους.
Στο τέλος Αυγούστου, όλοι οι συνταξιούχοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα ακόμη κύμα μειώσεων, σε κύριες και επικουρικές συντάξεις, ενώ εντός του 2015, βάσει των προβλέψεων του 3ου Μνημονίου και πριν από τις νέες περικοπές, οι δυσάρεστες εκπλήξεις για τους συνταξιούχους θα είναι διαδοχικές.
Οι ανατροπές αφορούν παλαιούς ή και νέους συνταξιούχους, καθώς άλλαξε ο τρόπος υπολογισμού των παροχών, έρχεται μεγαλύτερο πέναλτι σε όσους αποχωρούν πρόωρα, μειώθηκαν οι κατώτατες συντάξεις και κόπηκε η κρατική χρηματοδότηση για τους συνταξιοδοτούμενους πριν από τη συμπλήρωση του 67ου έτους ηλικίας, ενώ εντός Οκτωβρίου μπαίνει στο τραπέζι η ρήτρα μηδενικού ελλείμματος στις επικουρικές και καταργούνται κοινωνικοί πόροι.
Μειώσεις έρχονται και για τους περίπου 62.000 εν αναμονή συνταξιούχους του δημόσιου αλλά και του ιδιωτικού τομέα, που αναμένουν ακόμη τον τρόπο υπολογισμού για τα εφάπαξ τους.
Αναδρομικές περικοπές
Στο τέλος κιόλας του Σεπτεμβρίου, με τις συντάξεις Οκτωβρίου, οι συνταξιούχοι θα δουν ακόμη μεγαλύτερη μείωση από αυτή που διαπίστωσαν τον προηγούμενο μήνα, αφού θα παρακρατηθούν αναδρομικά οι αυξημένες εισφορές υπέρ υγείας (6% από 4% στις κύριες και επιπλέον 6% στις επικουρικές) για τους μήνες Ιουλίου και Αυγούστου.
Το τρίμηνο Οκτωβρίου – Νοεμβρίου – Δεκεμβρίου, μαζί με τις νέες, αυξημένες εισφορές, θα παρακρατηθούν και τα αναδρομικά από τις κρατήσεις του Ιουλίου και του Αυγούστου σε τρεις ισόποσες δόσεις.
Νέες μειώσεις στις επικουρικές συντάξεις των ήδη συνταξιούχων αναμένονται σύμφωνα με εκτιμήσεις ειδικών, με την αρχή να γίνεται πιθανότατα από τους 122.000 συνταξιούχους ένστολους, ελεύθερους επαγγελματίες, αυτοαπασχολούμενους γιατρούς, μηχανικούς και δικηγόρους, πρώην ναυτικούς και τεχνικούς Τύπου, καθώς σε εφαρμογή του 3ου Μνημονίου, από την 1η Σεπτεμβρίου τα ταμεία ή κλάδοι τους εντάχθηκαν υποχρεωτικά στο Ενιαίο Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης (ΕΤΕΑ), το οποίο μετατρέπεται στο μοναδικό υπερ-επικουρικό, με συνολικά 1,6 εκατομμύρια συνταξιούχους.
Οι ειδικοί εκτιμούν ότι η πρώτη περικοπή θα είναι της τάξης του 5,2%, όσο δηλαδή μειώθηκαν και οι επικουρικές όλων των υπόλοιπων συνταξιούχων του ΕΤΕΑ από την εφαρμογή της ρήτρας μηδενικού ελλείμματος για πρώτη φορά τον Ιούλιο του 2014. Μάλιστα, εάν δεν υπάρξουν άμεσα, ισοδύναμα μέτρα για τη μη εφαρμογή της ρήτρας, νέες περικοπές κοντά στο 8% για όλους τους συνταξιούχους του ΕΤΕΑ θεωρούνται πολύ πιθανές.
Οι νέοι συνταξιούχοι
Παράλληλα, το μνημόνιο προβλέπει μια σειρά μειώσεων για τους νέους συνταξιούχους, αυτούς δηλαδή που θα συνταξιοδοτηθούν εντός του 2015 και εφεξής.
Αυτές είναι:
– Αύξηση της ποινής σε όσους επιλέξουν να στραφούν στην πρόωρη συνταξιοδότηση, με μεγάλους χαμένους τους πενηντάρηδες. Η εξτρά περικοπή θα είναι 10% και θα διαρκεί μέχρι να φτάσει ο ασφαλισμένος το όριο της πλήρους συνταξιοδότησης (δηλαδή μάξιμουμ για μία πενταετία).
– Αλλαγή στον τρόπο υπολογισμού των συντάξεων, με μεικτό τρόπο, βάσει του νόμου 3863/2010. Το τμήμα της σύνταξης που αντιστοιχεί στον χρόνο ασφάλισής τους έως 31/12/2010 υπολογίζεται με τις διατάξεις που ίσχυαν. Το τμήμα σύνταξης που αντιστοιχεί στο χρόνο ασφάλισής τους από 1/1/2011 έως την ημερομηνία εξόδου υπολογίζεται με τους νέους συντελεστές των νόμων 3863 και 3865/2010, με την προσθήκη τμήματος της βασικής σύνταξης. Σε πολλές περιπτώσεις η αλλαγή αυτή οδηγεί σε μικρές μειώσεις στις συντάξεις.
-Μειώνονται τα κατώτατα όρια συντάξεων. Το νέο κατώτατο όριο που θα χρησιμοποιείται για τους υπολογισμούς της σύνταξης για τον χρόνο από την 1η Ιανουαρίου 2011 και μετά θα είναι στα 392 ευρώ, σε αντίθεση με το κατώτατο όριο των 486 ευρώ που χρησιμοποιούνταν έως σήμερα. Παράλληλα, το ποσό αυτό θα χορηγείται μόνο με τη συμπλήρωση του 67ου έτους.
– Νέος τρόπος υπολογισμού των εφάπαξ. Η προηγούμενη κυβέρνηση δεν ξεκαθάρισε το τοπίο, με αποτέλεσμα το Ταμείο Πρόνοιας Δημοσίων Υπαλλήλων αλλά και το Ταμείο Πρόνοιας Ιδιωτικού Τομέα να έχουν κηρύξει παύση πληρωμών, μέχρις όσου βρεθεί ο νέος μαθηματικός τύπος. Οι μειώσεις θεωρούνται δεδομένες, όμως γίνονται προσπάθειες ώστε να μην είναι τόσο μεγάλες όσο ο αρχικός τρόπος υπολογισμού όριζε.