Χρειάζεται η Ευρώπη μια ‘τραπεζική ένωση’ που θα στηρίξει την κλυδωνιζόμενη νομισματική ένωση; Κι αν ναι, υπάρχει περίπτωση να την αποκτήσει;
Αυτά είναι τα δύο βασικά ερωτήματα που έχουν προκύψει στον όλο και πιο καυτό διάλογο για το πώς μπορεί να σπάσει ο ολέθριος δεσμός ανάμεσα στα προβληματικά κράτη της ευρωπαϊκής περιφέρειας και τις εξίσου προβληματικές τράπεζες τους.
Σε ορισμένες χώρες όπως η Ιρλανδία, οι τράπεζες χορήγησαν ολόκληρα βουνά προβληματικών δανείων έτσι ώστε το κράτος υποχρεώθηκε να τις σώσει με αποτέλεσμα να γονατίσει το ίδιο από το κόστος της σωτηρίας τους. Σε άλλες όπως η Ελλάδα, οι τράπεζες φορτώθηκαν τόνους προβληματικών τίτλων του ελληνικού δημοσίου και καταστράφηκαν όταν αυτό προχώρησε σε αναδιάρθρωση του χρέους του. Και στην Ισπανία, που αποτελεί τη σημερινή εστία της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους, συμβαίνουν ως ένα βαθμό και τα δύο. Και οι τράπεζες είναι φορτωμένες με πολλά προβληματικά δάνεια, κυρίως εξαιτίας της φούσκας της αγοράς κατοικιών, αλλά και έχουν αγοράσει πολλά κρατικά ομόλογα της εθνικής τους κυβέρνησης που βλέπει την πιστοληπτική της αξιολόγηση να βυθίζεται.
Η λύση που προτάθηκε προκειμένου να διαρραγεί αυτή η ολέθρια σχέση μεταξύ κρατών και τραπεζών και που υποστηρίζεται πλέον και από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο είναι η δημιουργία ενός κεντρικού πανευρωπαϊκού συστήματος ρύθμισης των τραπεζών, που θα περιλαμβάνει, μεταξύ των άλλων, και κατευθύνσεις για το κλείσιμο ιδρυμάτων – αν είναι απαραίτητο – με αποζημίωση των καταθετών τους. Η βασική ιδέα είναι ότι οι τράπεζες της Ευρωζώνης μπορούν να θεωρηθούν ευρωπαϊκές τράπεζες και όχι ισπανικές, ιταλικές ή ελληνικές. Έτσι σε περίπτωση που περάσουν στο κόκκινο, δεν θα μολύνουν τα εθνικά κράτη τους και αντίστροφα. Αυτό θα καθιστούσε ευκολότερη τη διαχείριση της ευρωπαϊκής κρίσης.
Αλλά ενώ η ιδέα έχει σοβαρή θεωρητική έλξη, η πλήρης τραπεζική ένωση της Ευρώπης δεν είναι ρεαλιστική. Ο εναγκαλισμός κρατών και τραπεζών μπορεί να μην είναι υγιής αλλά οι πολιτικοί δείχνουν να τον θέλουν. Η εποπτεία των τραπεζών σε εθνικό επίπεδο δίνει στους πολιτικούς τη δυνατότητα να παρεμβαίνουν στις οικονομίες τους. Κι αυτό δεν αφορά μόνο τις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Ακόμα και σχετικώς υγιή κράτη όπως η Γερμανία και η Γαλλία δεν θα ήθελαν να παραδώσουν την εξουσία επί των τραπεζών τους σε κάποια υπερεθνική αρχή.
Επιπλέον, οι πολίτες των πλούσιων κρατών θα δουν αρνητικά την ιδέα ότι πρέπει να σώσουν τράπεζες που βούλιαξαν σε μια κραιπάλη δανεισμού σε κάποια μακρινή χώρα της Ευρώπης. Και το ακόμα πιο σημαντικό: έστω ότι δημιουργείται ένα κεντρικό τραπεζικό σώμα, θα έχει άραγε την ισχύ να πει στα μεγάλα αφεντικά των τραπεζών τι να κάνουν;
Μια ακόμη δυσκολία αφορά το αν μια τέτοια τραπεζική ένωση θα περιλαμβάνει μόνο τις τράπεζες της Ευρωζώνης ή τις τράπεζες του συνόλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή και της Βρετανίας που αποτελεί το μεγαλύτερο χρηματοπιστωτικό κέντρο της Ευρώπης. Η Βρετανία υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να δεσμευτεί σε ένα σύστημα που έχει σχεδιαστεί για να στηρίξει ένα ενιαίο νόμισμα στο οποίο η ίδια δεν συμμετέχει. Από την άλλη μεριά, αν οι χώρες του ευρώ να προχωρήσουν μόνες τους, τι γίνεται με την ενιαία αγορά των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών; Δεν ακυρώνεται αυτομάτως;
Και πέρα από την πολιτική, μια τραπεζική ένωση δεν μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα. Ιδίως δεν μπορεί να λύσει το βασικό πρόβλημα, γιατί δεν μπορεί να κάνει τίποτα προκειμένου να αποτρέψει τις τράπεζες να αγοράζουν τόσο πολύ κρατικό χρέος των εθνικών τους αρχών. Πράγματι τους τελευταίους μήνες οι ισπανικές και ιταλικές τράπεζες αγόρασαν πάρα πολλά ομόλογα των εθνικών τους αρχών – χρησιμοποιώντας τη φτηνή ρευστότητα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Η κίνησή τους αυτή βοήθησε μεν τη χρηματοδότηση των κρατών τους μέσα σε μια πολύ δύσκολη συγκυρία αλλά με το κόστος να συνδέσει περαιτέρω τη μοίρα των τραπεζών με τη μοίρα των αντίστοιχων κρατών. Με τον καιρό οι κυβερνήσεις θα πρέπει να περιορίσουν την εξάρτησή τους από τις εθνικές τους τράπεζες. Αλλά αυτό προφανώς δεν θα γίνει σύντομα.
Σημαίνουν όλα αυτά ότι η ευρωπαϊκή ‘τραπεζική ένωση’ δεν έχει κανένα νόημα; Ίσως όχι. Ίσως οι Ευρωπαίοι θα μπορούσαν να αντλήσουν κάποια κομμάτια της ιδέας και να τα αξιοποιήσουν προκειμένου να λύσουν κάποια οξεία προβλήματα. Το πιο σημαντικό από όλα θα ήταν να δημιουργηθεί ένα πανευρωπαϊκό καθεστώς ‘επίλυσης’ των προβλημάτων των τραπεζών. Η βασική ιδέα εδώ είναι ένα τέτοιο καθεστώς να επιτρέψει τη χρεοκοπία των αφερέγγυων τραπεζών με ελεγχόμενο τρόπο. Αν οι μέτοχοι δεν μπορούν να συνεισφέρουν τα αναγκαία νέα κεφάλαια, θα μπορούσαν να αναλάβουν τις ζημιές οι ομολογιούχοι με μετατροπή των ομολόγων τους σε μετοχές. Κι αν δεν μπορούσαν να συνεισφέρουν επαρκή κεφάλαια ούτε οι ομολογιούχοι, θα ενεργοποιούνταν τα σχήματα εγγύησης καταθέσεων – και στην ανάγκη οι φορολογούμενοι – για να διασφαλιστεί ότι θα πληρωθούν οι αποταμιεύσεις. Με ένα τέτοιο πλαίσιο, η Ιρλανδία δεν θα είχε καταστραφεί από τα προβλήματα των αφερέγγυων τραπεζών της.
Επί του παρόντος οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες δεν έχουν τέτοιο καθεστώς επίλυσης του προβλήματος των αφερέγγυων τραπεζών κι εκείνες που έχουν δεν συνεργάζονται μεταξύ τους. Ακόμη μεγαλύτερη σημασία έχει το ότι μέχρι πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ήταν πολύ εχθρική στην ιδέα να επιβληθούν ζημιές στους ομολογιούχους, φοβούμενη το ενδεχόμενο μόλυνσης. Έτσι υποχρέωσε το Δουβλίνο να σώσει τους ομολογιούχους των τραπεζών του.
Η κατεύθυνση ωστόσο στην Ευρώπη αλλάζει. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει να δημοσιοποιήσει σχέδια για ένα πανευρωπαϊκό καθεστώς επίλυσης των τραπεζικών προβλημάτων τον Ιούνιο. Ακόμα και η ΕΚΤ αρχίζει να στηρίζει ένα τέτοιο σχήμα. Ο διάβολος κρύβεται βέβαια στις λεπτομέρειες. Αλλά τουλάχιστον βλέπουμε να υπάρχει επιτέλους κάποια δυναμική σε αυτή την πρόταση.
Μια δεύτερη ιδέα που η Ευρώπη θα μπορούσε να υιοθετήσει είναι η ενίσχυση των σχημάτων εγγύησης καταθέσεων της Ευρώπης. Επί του παρόντος κάθε χώρα έχει το δικό της σχήμα εγγύησης καταθέσεων. Το πρόβλημα είναι ότι οι καταθέτες των αδύναμων κρατών και ιδίως της Ελλάδας δεν εμπιστεύονται ότι το εθνικό τους σχήμα έχει το χρήμα που χρειάζεται για να τους καλύψει. Έτσι βγάζουν τα λεφτά τους στο εξωτερικό.
Θα ήταν πάρα πολύ να ελπίσουμε πως η Γερμανία θα συμφωνούσε σε ένα πανευρωπαϊκό σύστημα εγγύησης καταθέσεων. Αλλά μήπως θα μπορούσε να συμφωνήσει σε ένα σχήμα παροχής εγγυήσεων επί των εθνικών σχημάτων εγγύησης καταθέσεων. Ο Νίκολας Βερόν του θινκ τανκ Bruegel υποστηρίζει ότι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, δηλαδή ο μηχανισμός διάσωσης της Ευρωζώνης που θα δημιουργηθεί τον Ιούλιο, μπορεί να παράσχει εγγυήσεις στα εθνικά σχήματα εγγύησης καταθέσεων.
Η Ευρώπη δεν είναι πιο έτοιμη για μια τραπεζική ένωση από ό,τι είναι για μια πολιτική ένωση. Αλλά αυτές οι ιδέες μας δείχνουν ότι υπάρχουν πρακτικοί τρόποι να περιορίσουμε τους προβληματικούς δεσμούς μεταξύ τραπεζών και κυβερνήσεων και η Ευρώπη πρέπει να τις αξιοποιήσει.
www.banksnews.gr