Τη στιγμή που ο μέσος Έλληνας δανειολήπτης χρωστάει κατά μέσο όρο σε τέσσερις διαφορετικές τράπεζες και οι αιτήσεις υπαγωγής στον νόμο 3869 του 2010, γνωστού και ως νόμου “Κατσέλη”, σχεδόν διπλασιάστηκαν το δεύτερο εξάμηνο του 2011, ο Συνήγορος του Καταναλωτή κάνει μια αποκάλυψη – βόμβα που ταράζει τα νερά της “ειδυλλιακής αποτύπωσης” του εξωδικαστικού συμβιβασμού: Οι τράπεζες αρνούνται πεισματικά να προσέλθουν στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης στο πρώιμο στάδιο του εξωδικαστικού συμβιβασμού και ετοιμάζουν την “αντεπίθεσή” τους μόνο όταν η υπόθεση φτάσει στο Ειρηνοδικείο. Τότε οι τράπεζες θα προσπαθήσουν να επιμηκύνουν τις δανειακές συμβάσεις με δυσβάσταχτους όρους για τους δανειολήπτες, ενώ παράλληλα θα προσπαθήσουν να ρευστοποιήσουν την πιθανή ακίνητη και κινητή περιουσία του δανειολήπτη.
Την ίδια στιγμή, γύρω από την εξωδικαστική διαπραγμάτευση που προβλέπει ο νόμος 3869/2010, έχει στηθεί ένας χορός εκατομμυρίων, με επιχορηγήσεις καταναλωτικών ενώσεων και δικηγορικών συλλόγων, με πόρους μάλιστα του ΕΣΠΑ και με τις ευλογίες του υπουργείου Εργασίας. Συγκεκριμένα, 21 πιστοποιημένες καταναλωτικές ενώσεις και 44 δικηγορικοί σύλλογοι της χώρας, για κάθε αίτηση απελπισμένου έλληνα δανειολήπτη εισπράττουν από το ΕΣΠΑ, η μεν καταναλωτική ένωση 40 ευρώ, ο δε δικηγορικός σύλλογος 123 ευρώ, προκειμένου να προχωρήσουν την υπόθεση στη διαπραγμάτευση και να επιτευχθεί ο εξωδικαστικός συμβιβασμός. Στον αντίποδα, ο Συνήγορος του Καταναλωτή και ο Μεσολαβητής Τραπεζικών – Επενδυτικών Υπηρεσιών δεν εισπράττουν καμία επιχορήγηση από πουθενά και επιχορηγούνται μόνον από τον κρατικό προϋπολογισμό. Οι δε υπηρεσίες που παρέχουν είναι εντελώς δωρεάν. Στις 21 καταναλωτικές ενώσεις όμως που θα στραφεί ο δανειολήπτης, θα κληθεί να καταβάλει ένα ποσό της τάξης των 60 ευρώ, προκειμένου να γίνει μέλος, αφού για να χειριστεί η καταναλωτική ένωση την υπόθεσή του, θεωρεί ως προαπαιτούμενο την ιδιότητα του μέλους. Δηλαδή, η κάθε καταναλωτική ένωση εισπράττει για κάθε αίτηση δανειολήπτη περίπου 100 ευρώ, 60 από την εγγραφή μέλους και 40 ευρώ επιχορήγηση από το ΕΣΠΑ.
Τα στοιχεία όμως που έχει στη διάθεσή του είναι άκρως αποκαλυπτικά: Από τις 6.875 αιτήσεις που έχουν παραληφθεί από τις καταναλωτικές ενώσεις και τους δικηγορικούς συλλόγους, μόνο σε τρεις περιπτώσεις επιτεύχθηκε εξωδικαστικός συμβιβασμός. Σε 2.660 περιπτώσεις, οι τράπεζες αρνήθηκαν να συζητήσουν το σχέδιο διευθέτησης των δανειοληπτών, ενώ οι άλλες 3.744 περιπτώσεις παραμένουν ακόμα ανοιχτές, αφού οι τράπεζες είτε καθυστερούν να απαντήσουν είτε αρνούνται με τον τρόπο τους να προσέλθουν στο πρώτο στάδιο του εξωδικαστικού συμβιβασμού.
Προκύπτει όμως ένα ακόμα ζήτημα: πού δίνονται ουσιαστικά οι πόροι επιχορήγησης του ΕΣΠΑ. Στους μεν δικηγορικούς συλλόγους, οι δικηγόροι λόγω της ιδιότητάς τους μπορούν να χειριστούν τον εξωδικαστικό συμβιβασμό, αν και όπως τονίζουν στο “m” ειδικοί εμπειρογνώμονες, η ιδιότητα του δικηγόρου μπορεί να παίζει και ανασταλτικό ρόλο. Ο ρόλος του δικηγόρου είμαι μέσα στη δικαστική αίθουσα. Στο πρώτο στάδιο του εξωδικαστικού συμβιβασμού τα μέρη προσέρχονται, κάθονται στο ίδιο τραπέζι και προχωρούν σε μία φιλική διαπραγμάτευση, έξω από το χώρο του δικαστηρίου. Τα πράγματα όμως είναι ακόμα χειρότερα όσον αφορά στις καταναλωτικές ενώσεις, αφού τις υποθέσεις τις χειρίζονται κατά βάση μη εξειδικευμένοι επιστήμονες, αλλά εθελοντές των ενώσεων.
Στην πραγματικότητα, με βάση τα αδιάψευστα στοιχεία που έχει στη διάθεσή του το “m”, σύμφωνα με τα οποία υπάρχει πλήρης αποτυχία στο πρώτο στάδιο του εξωδικαστικού συμβιβασμού μετά την πεισματική άρνηση των τραπεζών να προσέλθουν και να καταθέσουν τις προτάσεις τους στο στάδιο αυτό, οι πόροι του ΕΣΠΑ που πάνε σε καταναλωτικές ενώσεις και δικηγορικούς συλλόγους είναι πεταμένα λεφτά!
Στην επισήμανση αυτή είχε προχωρήσει και ο Συνήγορος του Καταναλωτή με επιστολή που απέστειλε στις 6/12/2011 στον υπουργό Εργασίας Γιώργο Κουτρουμάνη, τονίζοντας ότι η κρατική χρηματοδότηση του προγράμματος παροχής εξωδικαστικής συνδρομής σε υπερχρεωμένους καταναλωτές δείχνει να αποτελεί άσκοπη, καθόλου ανταποδοτική και, άρα, μη αναγκαία επένδυση. Στην επιστολή εκείνη αναφέρονταν, μεταξύ άλλων, και τα εξής: “Οι πιστωτές, τραπεζικά ιδρύματα ως επί το πλείστον, εμφανίζουν μια σχεδόν καθολικά αρνητική στάση απέναντι στην προοπτική του εξωδικαστικού συμβιβασμού με τους οφειλέτες-καταναλωτές. Δεδομένης αυτής της αρνητικής στάσης των πιστωτών, οι προοπτικές επίτευξης εξωδικαστικού συμβιβασμού στις υπόλοιπες 2.471 αιτήσεις στις οποίες επί του παρόντος εκκρεμεί η ολοκλήρωση του κύκλου των σχετικών διαδικασιών εκτιμώνται σχεδόν μηδενικές”. Και η επιστολή κατέληγε στο προφανές συμπέρασμα: “Οι υψηλές προσδοκίες της πολιτείας από την εφαρμογή του νόμου για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά, κατά το μέρος που αφορά τα ποσοστά επίτευξης εξωδικαστικών συμβιβασμών, δεν έχουν επαληθευτεί καθόλου”.
Η αποτυχία του εξωδικαστικού συμβιβασμού, όσον αφορά τουλάχιστον στο πρώτο στάδιό του, βαρύνει αποκλειστικά και μόνο τις τράπεζες. Από την άλλη πλευρά όμως, το ελληνικό κράτος, σε μία τόσο δυσχερή οικονομική και κοινωνική συγκυρία, δεν μπορεί να πετά άνευ λόγου και αιτίας 1,5 εκατομμύριο στα σκουπίδια. Ο Συνήγορος του Καταναλωτή προτείνει τα κονδύλια αυτά να πιάσουν τόπο και να αποδίδονται για τη νομική υποστήριξη των δανειοληπτών, όταν πλέον οι υποθέσεις τους φτάνουν στο Ειρηνοδικείο. Πρόκειται για μία ουσιαστική βοήθεια προς τους δανειολήπτες, αφού η πλειοψηφία των οποίων δεν έχει χρήματα να καλύψει τα δικηγορικά έξοδα.
Στην πρόταση του Συνηγόρου του Καταναλωτή ο υπουργός Εργασίας απαξίωσε να τοποθετηθεί. Απάντησε όμως ο Γενικός Γραμματέας Καταναλωτή, Δημήτρης Σπυράκος, στον οποίο είχε κοινοποιηθεί η επιστολή του Συνηγόρου. Ο κος Σπυράκος δείχνει να αγνοεί τα στοιχεία που του εστάλησαν και κατηγορεί τον Συνήγορο ότι δεν προάγει τη διαμεσολάβηση και ότι προσπαθεί να εγκαταλείψει τον εξωδικαστικό συμβιβασμό. Επισημαίνει ακόμα ότι ο λεγόμενος “νόμος Κατσέλη” βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο εφαρμογής και ότι “τα πλεονεκτήματα του εξωδικαστικού συμβιβασμού δεν έχουν αποτιμηθεί, ιδίως από τα πιστωτικά ιδρύματα, και δεν έχουν αξιοποιηθεί επαρκώς κατά την πρακτική εφαρμογή της διαδικασίας”. Ο Γενικός Γραμματέας του Καταναλωτή εκτιμά ότι οι τράπεζες “θα οδηγηθούν σε θετικότερη αντιμετώπιση του πρώτου σταδίου της διαδικασίας”. Εκείνο, βέβαια, που αγνοεί παντελώς ο Γ.Γ.Κ. είναι ότι οι τράπεζες δεν επενδύουν σε ευχολόγια αλλά σε πρακτικές και το μόνο σίγουρο είναι ότι θα σκληρύνουν ακόμα πιο πολύ τη στάση τους το επόμενο χρονικό διάστημα.
Ποια είναι όμως η θέση της Γενικής Γραμματείας Καταναλωτή στο θέμα της χρηματοδότησης από το ΕΣΠΑ των 65 φορέων που συμμετέχουν στο πρόγραμμα του εξωδικαστικού συμβιβασμού; “Πρόκειται για μία πρόσκαιρη χρηματοδότηση από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Διοικητικής Μεταρρύθμισης, που κατέστη δυνατή ενόψει της δημιουργίας ενός μόνιμου Δικτύου Παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών και υποστήριξης καταναλωτών σε θέματα υπερχρέωσης”, απαντά ο κος Σπυράκος.
Τοποθετείται όμως επί της ουσίας στην πρόταση του Συνηγόρου για χρηματοδότηση της νομικής υποστήριξης των δανειοληπτών στην κρίσιμη φάση του Ειρηνοδικείου; Ο Γενικός Γραμματέας υποστηρίζει ότι “η χρηματοδότηση της νομικής υποστήριξης από το ΕΣΠΑ κατά το στάδιο της υποβολής της αίτησης στο Ειρηνοδικείο και της εκδίκασης αυτής, έστω και για μία ορισμένη περίοδο, δεν κρίθηκε επιλέξιμη δαπάνη, εφόσον μάλιστα δεν οδηγεί στη δημιουργία μίας μόνιμης δομής δικαστικής συνδρομής υπερχρεωμένων οφειλετών”.
Η άποψη αυτή του Γενικού Γραμματέα Καταναλωτή αντικρούεται από το γεγονός ότι η πρώην υπουργός Οικονομίας Λ. Κατσέλη είχε προβλέψει την ενίσχυση του δυναμικού των δικαστηρίων με την πρόσληψη 80 νέων ειρηνοδικών, προκειμένου να αντιμετωπιστεί ο όγκος εργασίας που θα δημιουργούσε η εφαρμογή του δικαστικού σκέλους του ν. 3869/2010.
Παρά τα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα ο Συνήγορος του Καταναλωτή και παρά τις προτάσεις του για νομική υποστήριξη των δανειοληπτών στη φάση του Ειρηνοδικείου, ο κος Σπυράκος εμμένει στη συνέχιση της χρηματοδότησης των 65 φορέων, προκειμένου να εκπαιδευτεί το προσωπικό τους, να βελτιωθούν οι υποδομές τους και να δημιουργηθεί μία ανταγωνιστική αγορά εξειδικευμένων δικηγορικών υπηρεσιών. Ποιος όμως απελπισμένος δανειολήπτης ενδιαφέρεται για όλα αυτά; Στο κάτω κάτω της γραφής η παροχή εξατομικευμένης πληροφόρησης προς τους δανειολήπτες κατά το προδικαστικό στάδιο του νόμου, δεν εξαρτάται ούτε προϋποθέτει κατ’ ανάγκη κάποιο πρόγραμμα δημόσιας χρηματοδότησης, αφού μπορεί να υλοποιηθεί –και υλοποιείται- εντελώς ανέξοδα από τον Συνήγορο του Καταναλωτή και τον Μεσολαβητή Τραπεζικών Υποθέσεων.